Tragiczne wydarzenia XV wieku (głównie wojny husyckie) jakie rozgrywały się na Śląsku, omijały nasze ziemie. Również wojny w XVII wieku nie dotykały ich bezpośrednio. Rozwijała się gospodarka rolna i hodowla ryb. Nasi przodkowie w 1551 roku postawili pierwszą kaplicę, która upiększana i rozbudowywana stanowić będzie centrum życia wspólnoty. Wiara i kształtowana więź wyznaniowa spełniały potężną rolę integracyjną. W 1660 roku wybudowano kościół (obecna kaplica Matki Boskiej), a w 1696 roku nastąpiło poświęcenie poszerzonego nowego kościoła. Z roku 1598 pochodzi pierwsza wzmianka o tym, że w Chełmie działa szkoła.

Kończył się jednak czas względnego spokoju. W 1740 roku rozpoczęły się wojny śląskie i Prusy zajęły Śląsk. Nie uwzględniając śląskiej odrębności ustrojowej, zaczęły egzekwować prawa senioralne i wniosły zastrzeżenia do tytułu prawnego ziemi chełmskiej biskupów krakowskich.

Nie damy, by nas gnębił wróg

Rozpoczęły się długie lata zabiegów politycznych i przemocy ze strony Prus w stosunku do biskupiego „klucza chełmskiego”. Pojawiają się pierwsze konflikty i stawianie oporu ze strony mieszkańców ziemi chełmskiej. Symbolem zaś buntu chełmian są wykopywane słupy graniczne wbijane na Przemszy przez pruskie władze.

W 1754 roku, na rozkaz króla pruskiego wbito słupy graniczne nad Przemszą w Chełmie (obecnie jest to miejsce przy kładce na Przemszy, a budynek celnicy stoi do dziś), ustawiono strażnicę celną i nakazano pobór rekruta do armii pruskiej, co jednak nie było skutecznie egzekwowane. W 1772 roku sytuacja zaostrzyła się i na ziemię chełmską wkroczyli huzarzy pruscy. Pruskie panowanie trwało tu do 1789 roku. Chełmianie buntowali się i stawiali opór demonstrując wrogą postawę wobec żołnierzy, odmawiali płacenia podatków, bojkotowali zarządzenia władz pruskich. Byli lojalni wobec biskupów krakowskich i do ich kasy kierowali świadczenia pieniężne. Prusacy, chcąc złamać opór, zaczęli osiedlać tu kolonistów z Królestwa Pruskiego.

Nie damy pogrześć mowy

Tworzenie się świadomości narodowej na naszych ziemiach to proces skomplikowany, bo przebiegał w specyficznych dla pogranicza warunkach. Kształtował się od więzi lokalnej i regionalnej, opartej na wspólnocie języka, religii, obyczajów, wartości do więzi ogólnonarodowej, która określała miejsce naszej społeczności we wspólnocie narodowej. Ziemia chełmska leżała na pograniczu Małopolski i Górnego Śląska. Przez wieki związana z biskupstwem krakowskim, graniczyła z ziemiami śląskimi, które wcześniej oderwane zostały od Korony Polskiej.